Το ιστορικό Εϋνάρδειο κτίριο

Το γνωστό σήμερα ως  Εϋνάρδειο, “οικοδόμημα απλής δωρικής αρχιτεκτονικής, του οποίου το πρόσωπο

 σχηματίζεται από μίαν στοάν, αι δε πλευραί στολίζονται με αετώματα”. Την περιγραφήν αίθουσας από

 τον   Μουστοξύδη που μας λέει ότι αυτή χωρούσε πάνω από 200 μαθητές και ήταν στολισμένη  με προτομές

   αρχαίων σοφών, μπορούμε να συμπληρώσουμε με έναν κατάλογο “των εν τω Κεντρικώ περιεχομένων

    πραγμάτων “ που συντάχθηκε από τον Δ. Δεσύλλα τον Απρίλιο του 1832. “ Προτομαί 12, θρανία 22, ένας

    πίναξ μαύρος μέγας, έν τουλάπι οπού επερικλείοντο  οι διοργανισμοί του Σχολείου , η διδασκαλοκαθέδρα

    και μικρή εικών του Κυβερνήτου”. Στην αίθουσα αυτή παρέδιδε ο Γεννάδιος από το φθινόπωρο του 1830

      ως το   καλοκαίρι του 1834.

   Η Αίγινα , όπως καλά γνωρίζουμε είναι ένας τόπος που εκτός απο την φυσική του ομορφιά, την εγγύτητα με την πρωτεύουσα και διάφορα άλλα προτερήματα φέρει και βαρύ ιστορικό φορτίο. Η παρουσία της, διακριτή πάντα, ξεχωρίζει απο τα αρχαϊκά χρόνια και φτάνει μέχρι  τις μέρες μας.  Η πιό σημαντική όμως στιγμή της ιστορίας της ίσως να είναι η εποχή που η Αίγνα με την έλευση του πρώτου κυβερνήτη της χώρας Ιωάννη Καποδίστρια έγινε η πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.  Οι επί μέρους πολιτικές του κυβερνήτη έχουν μελετηθεί και αναλυθεί και συνεχίζουν να αναλύονται υπό το φώς νέων στοιχείων που συνεχώς ανευρίσκονται σε διάφορα αρχεία. Η δικιά μας προσέγγιση θα έχει να κάνει με την εκπαιδευτική πολιτική σε σχέση με το ιστορικό κτίριο του Εϋναρδείου που υπάρχει στην Αίγινα.   

  Η σχέση του Καποδίστρια με τον Εϋνάρδο είναι γνωστή και εξόχως σημαντική. Ο Εϋνάρδος πιστός φίλος του κυβερνήτη απο το συνέδριο της Βιέννης ουσιαστικά αποτελεί τον οικονομικό του σύμβουλο σε όλες τις κινήσεις του στο εξωτερικό. Μεσολαβεί για δάνεια , πληρωμές, προμήθειες κλπ. , διαδικασίες που προς στιγμή το κράτος αδυνατεί να εκπληρώσει είτε λόγω αφερεγγυότητας είτε λόγω κακοδιοίκησης.

  Ο κυβερνήτης είναι ένας πολύ έξυπνος άνθρωπος αλλά έχει και μια τεράστια ευρύτητα πνεύματος. Γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι κανένας λαός δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν αποκτήσει δική του εθνική συνείδηση. Και αυτή η συνείδηση αποκτάται μόνο δια μέσου της παιδείας. Ετσι έχει πάντα ως φάρο του ότι πρέπει να μορφωθούν οι Ελληνες. Το αξιοπρόσεκτο είναι ότι ο φίλος του Εϋνάρδος , ένας τραπεζίτης απο τους ισχυρούς της Ευρώπης, ένας άνθρωπος του χρήματος, που όπως καταλαβαίνετε εκείνη την εποχή έβγαινε απο σκληρές φορολογίες και πράξεις, είχε το ίδιο ακριβώς όραμα. Απο την αλληλογραφία του με τον Καποδίστρια προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι πολλές φορές «πιέζει» τον κυβερνήτη για την ίδρυση σχολείων και γενικά για την πρόοδο της εκπαίδευσης στην χώρα , επειδή θεωρούσε ότι ο πνιγμένος στην διαχείριση των υπολοίπων θεμάτων Καποδίστριας καθυστερούσε.

  Να πούμε εδώ ότι ήδη απο τα πρώτα χρόνια που δεν υπήρχαν εκπαιδευτικά ιδρύματα στην χώρα ο Καποδίστριας πλήρωνε απο την τσέπη του την εκπαίδευση ελληνοπαίδων στο εξωτερικό. Διαχειριστής και πολύτιμος συνεργάτης και σε αυτήν την διαδικασία ο Εϋνάρδος., ο οποίος οργάνωνε την  υποδοχή , την φοίτηση και όλα τα απαραίτητα για την εκπαίδευσή τους ανά ατην Ευρώπη. Βερολίνο,Μόναχο, Βιέννη, Δρέσδη είναι μερικοί  μόνο απο τους  προορισμούς. Οι ελληνόπαιδες προορίζονται για διοικητικές θέσεις του κράτους μόλις αποφοιτήσουν  και κυρίως σε ειδικότητες που θα βοηθούσαν στην αναστήλωση του κράτους.

  Στην Αίγινα του 1828 ο πληθυσμός ανέρχεται περίπου σε 10.000. Παρότι υπάρχουν αρκετές οικογένειες αριστοκρατών κυρίως εξ Αθηνών εντούτοις ο περισσότερος πληθυσμός είναι φτωχός και λιμοκτονεί. Την άνοιξη του ιδίου έτους ξεσπά πανώλη , το νησί κηρύσσεται υπό υγειονομικό αποκλεισμό και   ετσι δημιουργείται το Λοιμοκαθαρτήριο στην θέση που είναι και ως σήμερα γνωστή ως Καραντίνα. Προς το τέλος του 1829 και περίπου την ιδια χρονική περίοδο φτάνουν στην Αίγινα ο Κερκυραίος λόγιος Ανδρέας Μουστοξύδης  καθώς και δύο νέοι αρχιτέκτονες. Ο Σταμάτης Κλεάνθης και ο Eduard Schaubert. Συμφοιτητές απο την Ακαδημία Καλών τεχνών του Βερολίνου συναντώνται στην Ρώμη με τον Βαυαρό συνταγματάρχη Εϋδεκ ο οποίος αντιλαμβανόμενος την ανάγκη για τέτοιους επιστήμονες , τους προτρέπει να έρθουν στην Ελλάδα και τους εφοδιάζει και με συστατική επιστολή για τον Καποδίστρια. Ο Κλεάνθης έχοντας ήδη πολεμήσει για την ελευθερία  θεωρεί χρέος  να γυρίσει στην πατρίδα του, ο δε Schaubert εμφορούμενος απο αγάπη στην αρχαία Ελλάδα  έρχεται για να βοηθήσει. Γρήγορα οι δυό τους παρουσιάζουν μελέτη για την ανέγερση ενός συγκροτήματος τριών κτιρίων . Του Κεντρικού σχολείου, της Βιβλιοθήκης και του Μουσείου που θα ευρίσκετο σε κάποιο λόφο, πιθανότατα στην Κολόνα. Δυστυχώς τα σχέδια και ο προϋπολογισμός του συγκεκριμένου έργου δεν έχουν βρεθεί ακόμα.  Για οικονομικούς λόγους ο Καποδίστριας δεν εγκρίνει την οικοδομή και έτσι το κεντρικό σχολείο ( νυν δημοτικό θέατρο) εξακολουθεί να μορφώνει τους διψασμένους για μάθηση νέους. Μετά απο πίεση του Μουστοξύδη ο Καποδίστριας εγκρίνει τελικά την οικοδόμηση ενός κτιρίου δίπλα στο Κεντρικό « το οποίο θα περιλαμβάνει δύο ακροατήρια και αυτά κατασκευασμένα σύμφωνα με τους κανόνες των σχολείων της αλληλοδιδακτικής». Σύμφωνα με τους πρώτους υπολογισμούς η δαπάνη θα έφτανε τα 400 δίστηλα (6.000 γρόσια). Η κοινότητα της Αίγινας παραχωρεί το οικόπεδο και η πίστωση ανοίγει απο τον Εϋνάρδο.  Η εντολή προς τους αρχιτέκτονες δίνεται την άνοιξη του 1830 και το καλοκαίρι το κτίριο είναι έτοιμο για να λειτουργήσει τον Σεπτέμβριο.  Ο Μουστοξύδης βρίσκεται σε στενή συνεργασία με τους αρχιτέκτονες σε όλη την διάρκεια της κατασκευής δίνοντας λεπτομερείς οδηγίες για τον τρόπο κατασκευής. Το Κεντρικόν στοίχισε τελικά 20.000 γρόσια πολύ περισσότερο απο ότι είχε προϋπολογισθεί. Ομως το Εϋνάρδειο, το πρώτο δημόσιο κτίριο που χτίζεται στην Ελλάδα απο τους Κλεάνθη και  Schaubert είναι γεγονός. Το κτίριο μπορεί να φιλοξενεί πλέον των 200 μαθητών και έτσι να καλύπτονται καλύτερα οι ανάγκες της εκπαίδευσης. 

 

  Ο ϊδιος ο Ι.Καποδίστριας σε επιστολή του προς τον Ι. Εϋνάρδον αναφέρει

στην από 9 Οκτωβρίου 1830  «ότι το κεντρικόν της Αίγινας σχολείον, κτισθέν και αυτό

δαπάναις σου και φέρων το όνομα σου, έχει επέκεινα των τριακοσίων μαθητών»   στην δε προς

Κ. Βετάν επιστολή του εις Γενεύην  την 20^η Νοεμβρίου 1830 επίσης ότι « Η Αίγινα δεν είναι πλέον

πρωτεύουσα του κράτους, αλλά ήδη περιλαμβάνει όλα τα προκατασκευαστικά ημών διδακτήρια….

το μεν αλληλοδιδακτικόν , το δε των ελληνικών λόγων, … της ιχνογραφίας και της μουσικής ,

ονομαζόμενον  Εϋνάρδειον, διότι δαπάναις αυτού εκτίσθη και συνέστη».

   Το σχολείο συνεχίζει τις εργασίες του έως το 1834 όμως ήδη απο το 1831 με μια ιδιότυπη

  εξέγερση των μαθητών έναντι των σκληρών κανόνων των καθηγητών και του Καποδίστρια

  το κλίμα έχει αλλάξει. Το ενδιαφέρον έχει ατονήσει, οι απείθαρχοι είναι πλέον πολλοί και

  τελικά την 10^ην Απριλίου 1834 το σχολείο κλείνει και μεταφέρεται στην Αθήνα.

  Το κτίριο παρακουλουθεί την παρακμή της Αίγινας που ακολουθεί, γίνεται βιβλιοθήκη και μόλις

  το 1928 με την  προτροπή και εποπτεία του Αντώνη Πελεκάνου ιδρύεται το αρχαιολογικό

  μουσείο της Αίγινας που λειτουργεί έως το 1982.

      Απο εκεί και μετά ακολουθεί η σύγχρονη Οδύσσεια του. Το 1982 η ΚΕΔ( Κτηματική

 εταιρεία  δημοσίου) παραχωρεί το κτίριο στον Δήμο Αίγινας με αποκλειστικό σκοπό την

 μεταστέγαση της Δημόσιας Βιβλιοθήκης. Ο δήμος μετά απο “ώριμη” σκέψη επτά ετών

 αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στα μεγέθη του έργου και το 1989 το

 επιστρέφει στην ΚΕΔ με τον ίδιο πάντα σκοπό. Εκείνη με την σειρά της το παραχωρεί στο

 υπουργείο Παιδείας Η διδαδικασία της αλλαγής της παραχώρησης  μόνο, κρατά πέντε

 ολόκληρα χρόνια. Ετσι το 1994 ξεκινά η μελέτη της στερέωσης και αποκατάστασης του

 κτιρίου και μετατροπής του σε Δημόσια βιβλιοθήκη. Ολοκληρώνεται το 2001 και απο τότε

 καρκινοβατεί στις συμπληγάδες της χρηματοδότησης αλλά και στο γεγονός ότι πολλοί

 δεν επιθυμούν την μετατροπή του σε βιβλιοθήκη. Μόνο την ημέρα της εκδήλωσης προτάθηκαν

 δύο άλλες χρήσεις εκ των οποίων η μία το ήθελε ως πινακοθήκη, η δε άλλη ως ...άδειο κτίριο.

 Υπάρχουν και άλλοι διεκδικητές, αφανείς, να είστε σίγουροι που καραδοκούν. Η

 τελευταία μεγάλη ευκαιρία χάθηκε το 2011 όταν με την χρηματοδότηση της ΔΕΗ για τα

 Καποδιστριακά κτίρια  δεν υπήρξε σθεναρή στάση ώστε να προταθεί η αποκατάσταση του.  

 Οι αποφάσεις για επέμβαση σε διατηρητέα κτίρια είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων , όμως

  θα πρέπει να τονιστεί ότι η μελέτη- σύμφωνα με τους μελετητές - δεν βασίζεται σε μια

 μουσειακή προστασία αλλά στην αρχή  μιας ολοκληρωμένης προστασίας όπως εκείνη

 προδιαγράφεται αφενός με την ανάδειξη της ιστορικής και πολιτιστικής μνήμης , αφετέρου

 με την υλοποίηση των σύγχρονων λειτουργικών, κατασκευαστικών και πολιτισμικών απαιτήσεων.

 Η καινούργια χρήση του κτιρίου που εξασφαλίξει την βιωσιμότητα του στο μέλλον θα πρέπει να

 εξασφαλίζει στους χρήστες όλες τις σύγχρονες ανέσεις. Η επίπλωση και ο εξοπλισμός δεν θα

  πρέπει να συγχέονται με το κτίριο δεδομένου ότι θα έχουν χαρακτήρα στοιχείων που φιλοξενούνται.

 Το Εϋνάρδειο είναι το πρώτο , όπως αναφέρει η κ. Αδάμη-Καρδαμίτσα καθαρά

 νεοκλασσικής μορφολογίας  κτίριο της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής. Είναι χτισμένο για

 συγκεκριμένο σκοπό , με την αρχιτεκτονική ματιά της εποχής  και φέρει τα της εποχής του. Κατά

 συνέπεια αποτελεί ένα πολύ ενδιαφέρον κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας του τόπου και ως τέτοιο

 οφείλουμε να το αντιμετωπίσουμε.    

    Βιβλιογραφία

1.       Σπύρου Θεοτόκη  : Αλληλογραφία Ι.Κ. Καποδίστρια – Ι.Γ. Εϋνάρδου 1826-1831

2.       Αννα Ρόδη: Το εναρκτήριο λάκτισμα του ελληνικού φοιτητικού κινήματος  στο

Κεντρικό σχολείο της Αίγινας                                       Αιγιναία τ. 3

3         Μάρω Καρδαμίτση- Αδάμη : Οι αρχιτέκτονες της καποδιστριακής εποχής Αιγιναία τ.3

4         Μελέτη αποκατάστασης Εϋναρδείου κτιρίου  

  

                                                                     Απόστολος  Κασελούρης